Хроника быховца

Першыя абагульняльныя працы па гісторыі Беларусі і Літвы XIII – XVI стст., ці ў больш шырокім кантэксце – па гісторыі ВКЛ, сталі з’яўляцца яшчэ у часы яго дзяржаўна-палітычнага станаўлення. Крыху умоўна гэтую гістарыяграфію можна падзяліць на некалькі перыядаў. Крытэрыі падзелаў – выразныя змены у тематыцы, грамадска-палітычнай і этнасацыяльнай ангажаванасці, пануючых жанрава-стылявых формах. Першы перыяд звязаны галоўным чынам з развіццем агульнадзяржаўнага летапісання ў ВКЛ, перапрацоўкай і напісаннем чарговых латапісных зводаў. Гэты перыяд завяршаецца ў другой палове 16 ст. з узнікненнем хронік і твораў новых літаратурна-гістарычных тыпаў (Хроніка Быхаўца, Мацея Стрыйкоўскага і іншыя), пашырэннем пераважна для свецкіх адукаваных колаў.
Актуальнасць тэмы вызначаецца вялізарным значэннем «Хронікі Быхаўца» у вывучэнні гісторыі Беларусі.
Мэтай даннай працы з’яўляецца вывучэнне «Хронікі Быхаўца» як гістарычнай крыніцы, вызнаяэне гістарычных падзей і радаслоунай літоўскіх князёў у хроніцы.

«Хроніка Быхаўца» пры ўсей яе відавочнай легендарнасці правядліва аналізуецца, таму што важна для славяна-балтскай гісторыі.
«Хроніка Быхаўца» – важная крыніца по сярэдневяковай гісторыі Беларусі і Літвы, каштоўны помнік грамадска-палітычнай думкі беларускага народа, беларускай мовы і літаратуры Адраджэння. Сама хроніка паслужыла крыніцай «Хронікі польскай, літоўскай, жамойцкай і усей Русі» М. Стрыйкоўскагаб а праз яе – і апошняй рэдакцыі «Хронікі Еўрапейскай Сармаціі» А. Гваньіні, «Хронікі Польшчы» М. і І. Бельскіх, беларуска-украінскага хранографа «Вялікая хроніка» [4. с.84].
Побач з тэндэнцыяй гераізаваць нацыянальную гісторыю ў «Хроніцы Быхаўца» выразна выявілася яшчэ імкненне яе аўтара белетрызаваць апісанне мінуўшчыны. Імкнучыся дасягнуць найбольшай эфектыўнасці выкладу, максімальнай дзейснасці ідэйна-мастацкага зместу твора, храніст спрабаваў, і не без поспеху, цікава і займальна апавядаць, выклікаць у суайчыннікаў адпаведныя эмоцыі, абудзіць у іх патрыятычныя пачуцці.
Апрача агульнадзяржаўнага патрыятызму, характэрнай асаблівасцю ідэйнай пазіцыі храніста з'яўляецца таксама моцная антыпольская тэндэнцыя. У творы катэгарычна сцвярджаецца, што феадалы Вялікага княства Літоўскага — «старшая шляхта і прэдняя, ніж ляхове». Непрыязнае стаўленне аўтара «Хронікі Быхаўца» да кіруючых колаў Польшчы адлюстравала настроі і погляды таго грамадскага асяроддзя Літвы і Беларусі пачатку XVI ст., прадстаўнікі якога бачылі ў польскіх феадалах і сваіх асабістых канкурэнтаў-праціўнікаў, і галоўных ворагаў палітычнай незалежнасці Літоўска-Беларускай дзяржавы.