Метрапонімы у творах У.Караткевіча

У апошнія гады сярод спецыялістаў пашырылася цікавасць да мікратапонімаў – назваў невялікіх прыродна-геаграфічных аб’ектаў: малых рэчак і ручаёў, балот, лясоў, палеткаў. Да мікратапонімаў адносяцца таксама і найменні асобных участкаў мясцовасці, палян у лесе, узгоркаў, вялізных камянёў. Мікратапонімы з’яўляюцца сваеасаблівай мовай зямлі, яны – частка культуры народа. І хоць вывучэннем як мікратапонімаў, так і ўсіх тапонімаў (геаграфічных назваў) займаецца тапанімія – спецыяльная частка анамастыкі, але без удзелу спецыялістаў іншых філалагічных навук, а таксама гісторыкаў, краязнаўцаў немагчыма сабраць і захаваць тую вялікую моўную спадчыну, якую пакінулі нам мінулыя стагоддзі ў выглядзе мікратапонімаў.
Большасць беларускіх навукоўцаў пры вылучэнні мікратапонімаў улічваюць першым за ўсё памер названага аб'екта, на гэтую фармальную прыкмету паказвае сам тэрмін: «мікра-» - малы, невялікі.
А вось расійскі вучоны B.А.Ніканаў кажа, што мікратапанімія - гэта назвы дробных аб'ектаў: раўчукоў, гаёў, палёў, лугоў, яраў, дарог, мастоў, студняў, частак населеных пунктаў і т.д., аж да асобных дрэў, мелых уласныя імёны. Сюды таксама ўключаюцца назвы дэталяў рэк, азёр, сажалак, назвы дробных рачулак, назвы асобных скал, камянёў і т.п., назвы пляцаў, тупікоў, мастоў, тунэляў і т.д., гэта значыць усё, што «можна выявіць толькі на буйнамаштабных картах і ў адмысловых спісах і даведніках». Аднак не ўсе даследнікі адносяць пералічаныя аб'екты да мікратапаніміі: напрыклад, па меркаванні А.У.Суперанской, назвы вуліц не з'яўляюцца мікратапонімамі, а У.Н.Трошкін лічыць, што вуліцы ў вялікіх гарадах па сваёй працягласці і колькасці жыхароў могуць пераўзыходзіць населеныя пункты, таму іх варта лічыць тапонімамі. У балгарскай тапаніміцы прынята да мікратапонімаў адносіць толькі тыя рэкі, даўжыня якіх менш 50 кіламетраў. Але падобнае дзяленне не з'яўляецца навукова абгрунтаваным, бо незразумела, чаму за кропку адліку прымаецца даўжыня менавіта 50 кіламетраў. Такім чынам, велічыня...

Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч – гонар і сумленне беларускай літаратуры. Ён быў сапраўдным духоўнасці, прадвесцем новага беларускага Адраджэння. Пісьменнік здолеў дасканала раскрыць душу народа і яго нацыянальны характар.
Мікратапонімы ў творах У. Караткевіча выкарыстоўваюцца як выразныя сродкі адлюстравання рэчаіснасці, якія перадаюць нацыянальны каларыт, а таксама індывідуальна-аўтарскую адметнасць, узбагачаную традыцыямі і вопытам літаратурнага жанру і нават канкрэтнага твора. Яны выяўляюць разнастайныя функцыі, важныя для асэнсавана акрэсленага ўспрымання мастацкага тэксту: пазнавальную, адрасную, ідэалагічную, сацыяльна-ацэначную, эмацыйна-экспрэсіўную, кумуляцыйную і інш., якія ў канкрэтным творы могуць рэалізоўваць усе або некарорыя з названых уласцівасцей з большай або меншай ступенню выразнасці, адпаведнасці зместу мастацкага твора, аўтарскай ідэі.
Выразна выдзяляюцца дзве крыніцы мікратапаніміі: прыродна-геаграфічнае асяроддзе і ўласныя імёны. Галоўная крыніца ўзнікнення і фарміравання назваў мікратапонімаў – геаграфічнае асяроддзе. Мікратапонімы, якія ўтварыліся да мясцовых тэрмінаў, абумоўлены характарам аб’екта, залежаць ад яго. Назваў, утвораных ад уласных імёнаў, у некалькі разоў менш, чым тэрытарыяльных. У свой час яны выражалі асабістую ўласнасць чалавека, цяпер выконваюць функцыю ўказання на аб’ект.
Такім чынам, у творах У. Караткевіча Чазенія”, “Дзікае паляванне караля Стаха”, “Сівая легенда”, “Ладдзя Роспачы” і апявяданнях “Блакіт і золата дня”, “Паром на бурнай рацэ”, “Кніганошы” найбольш частотнымі з’ўляюцца назвы ўрочышчаў і крыніц. Адзікавыя выпадкі ўжывання мікратапонімаў, якія абазначаюць палі і пушчы.
У. Караткевіч ужывае ў сваіх творах мікратапонімы, якія ўтварыліся ў асноўным семантычным, марфалагічным і сінтаксічным спосабам.
Разгледжаная мікратапанімія — толькі невялікая частка беларускага тапанімічнага 6агацця. Вывучэнне геаграфічных назваў Беларусі папоўніць нашы веды ў розных галінах навукі.