Вербальныя сродкі камічнага ў п'есах Анатоля Дзялендзіка

Часта мы назіраем у літаратуры даволі пашыранае кола твораў, у якіх мастак імкнецца парушыць жыццёвыя прапорцыі, падкрэслена павялічыць жыццёвыя з'явы, паказць іх у гратэскнай, нерэальнай форме.
Камічнае ў жыцці – гэта з'ява ўнутрана супярэчлівая. Асноўная асаблівасць камічнага ў тым, што яно заснавана на прыхаванай у з'яве, але зразумелай нам унутранай супярэчлівасці і ўнутранай непаўнавартасці, на неадпаведнасці знешніх дадзеных і ўнутраных магчымасцей, і наадварот.
Разглядаючы сатырычныя вобразы, прыходзіш да высновы, што яны пэўным вобразам эмацыянальна афарбаваныя. Эмацыянальная ацэнка ў сатыры - заўсёды адмаўленне таго, што адлюстроўваецца, праз смех над ім.
Даследаваннем вербальных сродкаў камічнага ў беларускай драматургіі займаўся В. Рагаўцоў. У сваіх артыкулах ён вельмі падрабязна і дасціпна вызначае асаблівасці камічнага.
Дзялендзік Анатоль Андрэевіч, 1934 г.н., удзельнік Вялікай айчыннай вайны, юны партызан, разведчык, пазней ад'ютант Героя Савецкага саюза партызанскага генерала В. І. Казлова. Скончыў медыцынскі інстытут, адзінаццаць гадоў працаваў лекарам у псіхіятрычнай лякарні. Скончыў таксама Літаратурны інстытут імя Горкага ў Маскве. Каля 20 гадоў працаваў членам сцэнарна-рэдакцыйнай калегіі кінастудыі "Беларусьфільм". У літаратуры 57 гадоў - драматург, сцэнарыст, празаік. Пастаўлена 26 п'ес («Выклік багам» ішла ў 110 тэатрах краіны і за мяжой, апошняя п'еса «Карона кахання» - пра творчасць, каханне і гібель Янкі Купалы - у вытворчасці). Знята 6 мастацкіх фільмаў (сумесна з Чэхаславакіяй фільм «Заўтра будзе позна» - аб нацыянальным героі Славакіі Яне Налепку - атрымаў прэмію на міжнародным кінафестывалі ў Плзене за лепшы сцэнар, зняты ў Кіеве тэлефільм «Пазнай сябе" атрымаў Гран Пры на міжнародным кінафестывалі ў Варне. Па матывах жыцця двойчы Героя сацыялістычнай працы В. Л. Бядулі на кінастудыі «Масфільм» зняты фільм «Нязручны чалавек».
«Ваўкі ў зоне» стаў першым мастацкім фільмам, прысвечаным чарнобыльскай катастрофе. Карціна «Анастасія...

Прыёмы стварэння камічнага нараджаюцца пры дапамозе розных сродкаў і фарміруюцца найперш моўнымі сродкамі. Праведзены агляд паказаў, што асноўнымі сродкамі дасягнення сатыры ў мастацкіх творах з'яўляюцца: алегорыя, шматзначнасць, аманімія, каламбур, іншасказанне, камічны кантраст, метафара, гіпербала, гратэск, фантастыка, фразеалагізмы, уласныя прозвішчы і імёны, эпітэты, дэталі, алагізмы, непаразуменні, дыялогі, моўная блытаніна, параўнанні і інш.
Асноўныя прыёмы сатыры: відазмяненне і дэфармацыя з'яў; нечаканыя эфекты; несуразмернасць у адносінах і паміж з'явамі; уяўнае яднанне абсалютна разнародных з'яў; стварэнне з'яў, якія па сутнасці ці па выглядзе адхіляюцца да лагічнай нормы.
Можна стварыць наступную абагуленую схему стварэння камічнага ў мастацтве: аб'ектыўны смех - сродкі камічнага (моўныя сродкі) - прыёмы камічнага (іншасказанне, нечаканасць, неадпаведнасць, непаразуменне) - формы камічнага (юмар, сатыра) - вынік - смех (камізм).
Пры даследаванні праблем вывучэння сатырычнага рамана мы вылучылі наступныя моманты:
вызначэнне сродкаў і прыёмаў камічнага (у тым ліку, безумоўна, і сатыры) з'яўляецца непаслядоўным у літаратурзнаўчых даследаваннях і патрабуе далейшага разгляду;
вывучэнне сатырычных твораў накіравана найперш на раскрыццё неадпаведнасці таго, што пішацца ў творы, з рэчаіснасцю, вызначэнне асаблівасцей мовы пісьменніка, мовы герояў, адметнасцей вобразнай сістэмы;
сатырычны твор звычайна разглядаецца ў межах таго, супраць чаго ён быў накіраваны;
сатыра носіць пэўны дыдактычны характар, таму большая ўвага надаецца тэматыцы і праблематыцы, а не мастацкім прыёмам і сродкам сатыры, якія часцей вывучаюцца ў мовазнаўстве;
магчымым кірункам у даследаванні сатырычных твораў можна назваць прынцып, прапанаваны Я. Эльсбергам, які адзначае, што “сатыру мы павінны разглядаць і як асаблівы мастацкі прыём адлюстравання рэчаіснасці, і як род літаратуры” [13, с. 80].
Такім чынам, на нашу думку, актуальныя праблемы вывучэння сатырычнага рамана звязаныя...