Старажытныя дзяржаўныя ўтварэнні на тэрыторыі Беларусі ў ІХ – першай палове ХІІІ ст ~ (История отечественная)

Гісторыя беларускага ранняга сярэднявечча, нягледзячы на значную колькасць папулярнай літаратуры, па сутнасці, з'яўляецца слаба распрацаванай. Можна назваць некалькі фактараў, якія ўскладняюць больш заглыбленае вывучэнне беларускай старажытнасці. Па-першае, пісьмовыя крыніцы ўтрымліваюць разрозненыя і нешматлікія звесткі пра развіццё беларускіх земляў у ІХ—ХІІІ ст., таму аднавіць пагадова храналагічную паслядоўнасць падзеяў практычна немагчыма. У імкненні звязаць паміж сабой наяўныя ў пісьмовых крыніцах сведчанні і запоўніць прабелы, даследчыкі часам вельмі адвольна інтэрпрэтуюць летапісныя тэксты, не дастаткова крытычна іх аналізуюць, не заўжды ўлічваюць час і ўмовы стварэння таго ці іншага летапіснага звода.
Да таго ж перыяд знаходзіцца як бы на памежжы археалогіі і гісторыі. Сярод археолагаў існуе меркаванне, што наяўныя пісьмовыя звесткі не дазваляюць усебакова і аб'ектыўна даследваць настолькі раннюю гісторыю Беларусі, а таму галоўны ўхіл неабходна зрабіць на аналіз дадзеныя менавіта археалагічных раскопак. Аднак пры такім падыходзе менш магчымасцяў для вывучэння палітычнай гісторыі, якая заўсёды была асноўным аб'ектам даследвання беларускіх гісторыкаў-медыевістаў. У якасці вырашэння дадзенай праблемы можна прапанаваць увядзенне ў навуковы зварот максімальна шырокага кола як археалагічных, так і пісьмовых звестак, для магчымага іх кампаратыўнага аналізу. Аднак даследаванні такога кшталту пакуль яшчэ не вельмі характэрныя для беларускай гістарыяграфіі.
Яшчэ адной складанасцю перыяду з'яўляецца тое, што ў ІХ—ХІІІ ст. на беларускай тэрыторыі існавала некалькі дзяржаўных утварэнняў (Полацкае, Турава-Пінскае, Смаленскае княства). Адсутнасць дзяржаўнага цэнтра, які б аб'ядноўваў усю тэрыторыю сучаснай Беларусі, абумовіла пазямельны падыход пры даследаванні перыяду ранняга сярэднявечча, калі па-асобку вывучаецца гісторыя кожнага княства. Пры гэтым пісьмовыя крыніцы ўтрымліваюць больш звестак пра Полацкае княства і значна менш пра Турава-Пінскае і Смаленскае....

У канцы XIII- XVI ст. Пасля заканчэння перыяду феадальнай дробнасцi пачынаецца фарміраванне беларускай народнасці - гістарычна склаўшайся на тэрыторыі сучаснай Беларусі і суседніх усходніх і паўночных землях устойлівай супольнасці людзей, якая характарызуецца асаблівасцямі мовы, побыту, культуры, рыс псіхікі і самасвядомасці, што перадаюцца з пакалення у пакаленне. Працэс фарміравання гэтых этнічных прыкмет працягваўся амаль чатыры стагоддзі і праходзіў пад уздзеяннем сацыяльна-эканамічных, палітычных, геаграфічных, царкоўна-рэлігійных і іншых фактараў.
Умовы для фарміравання беларускай народнасці склаліся з сярэдзіны XIII ст. Аб'яднанне на працягу XIII - XVI стст. раздробленых зямель у складзе Вялікага Княства Літоўскага, падначаленне адзінай вярхоўнай уладзе прывяло да тэрытарыяльнай кансалідацыі і паслужыла штуршком для складвання этнічнай тэрыторыі беларусаў - тэрыторыі кампактнага рассялення народа, з якой звязаны яго фарміраванне і развіццё. Цэнтралізацыя дзяржавы (арганізацыя кіравання, ліквідацыя рзшткаў раздробленасці, уніфікацыя адміністрацыйнага падзелу, увядзенне адзінага заканадаўства, сімволікі) спрыяла больш цеснаму палітычнаму аб'яднанню беларускіх зямель і актыўнаму функцыяніраванню асноўнага для працэсу этнаўтварэння сацыяльна-эканамічнага фактару. 3 узмацненнем гандлёва-эканамічных сувязяў у межах Княства, складваннем агульнадзяржаўнай гаспадаркі, развіццём таварна-грашовых адносін, ростам гарадоў, пэўнай уніфікацыяй вагавых адзінак і грашовай сістэмы пераадольвалася лакальная замкнёнасць, пашыраліся ўнутрытэрытарыяль-ныя кантакты, нівеліраваліся некаторыя гаспадарчыя і бытавыя адрозненні, адбывалася моўная інтэграцыя. Прагрэс у вытворчасці ўздзейнічаў на фарміраванне саслоўна-класавай структуры этнасу - да сярэдзіны XVI ст. аформіліся шляхецкае, мяшчанскае, сялянскае саслоўі.
Палітычны і эканамічны фактары з'яўляліся "фонам", на якім адбывалася фарміраванне і развіццё беларускага этнасу. Палітычная і сацыяльна-эканамічная інтэграцыя ў...